એક વખત યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ (UCC) લાગુ થયા બાદ ઉત્તરાખંડમાં તમામ ધર્મોના અનુયાયીઓ માટે સમાન નાગરિક કાયદા હશે. કોઈપણ ધર્મનો પર્સનલ લો લાગુ પડશે નહીં. લગ્ન, છૂટાછેડા, વારસો અને દત્તક લેવા જેવી બાબતો માટે દરેકે સમાન કાયદાનું પાલન કરવું પડશે.
ઉત્તરાખંડના મુખ્યમંત્રી પુષ્કર ધામીએ જાહેરાત કરી કે તેઓ ઉત્તરાખંડમાં બને તેટલી વહેલી તકે સમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ કરશે. આ માટે તેમની સરકાર વિધાનસભાનું વિશેષ સત્ર બોલાવવાનું વિચારી રહી છે. ઉત્તરાખંડમાં યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ લાગુ કરવા માટે ભાજપ સરકારે નિવૃત્ત જસ્ટિસ રંજના પ્રકાશ દેસાઈની અધ્યક્ષતામાં એક કમિશનની રચના કરી હતી. મુખ્ય પ્રધાન પુષ્કર ધામીએ જણાવ્યું હતું કે ન્યાયમૂર્તિ રંજના દેસાઈનું પંચ 2 ફેબ્રુઆરીએ રાજ્ય સરકારને પોતાનો અહેવાલ સુપરત કરશે. આ પછી વિધાનસભાનું વિશેષ સત્ર બોલાવીને તેનો કાયદો લાવવામાં આવશે.
એક વખત યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ લાગુ થયા બાદ ઉત્તરાખંડમાં તમામ ધર્મોના અનુયાયીઓ માટે સમાન નાગરિક કાયદા હશે. કોઈપણ ધર્મનો પર્સનલ લો લાગુ પડશે નહીં. લગ્ન, છૂટાછેડા, વારસો અને દત્તક લેવા જેવી બાબતો માટે દરેકે સમાન કાયદાનું પાલન કરવું પડશે. જો કે ઉત્તરાખંડના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી હરીશ રાવતે કહ્યું કે આ ભાજપનું ષડયંત્ર છે. ભાજપ ઉત્તરાખંડને સાંપ્રદાયિક રાજનીતિ માટે કસોટીનું મેદાન બનાવી રહ્યું છે, આ યોગ્ય નથી.
યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ શું છે?
યુનિફોર્મ સિવિલ કોડને હિન્દીમાં યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ અથવા યુનિફોર્મ સિવિલ લો પણ કહેવામાં આવે છે. મતલબ કે તમામ ધર્મ, સંપ્રદાય અને જાતિના લોકો માટે સમાન કાયદો છે. હાલમાં, ભારતમાં ફોજદારી કાયદો તમામ ધર્મના લોકો માટે સમાન છે, પરંતુ તે માત્ર ગુનાઓને આવરી લે છે. ધારો કે કોઈએ ખૂન કર્યું હોય, પછી ભલે તે કોઈ પણ ધર્મનો હોય, તેના માટે સજા સમાન હશે. પરંતુ નાગરિક કાયદાના કિસ્સામાં પરિસ્થિતિ તદ્દન અલગ છે. તમે સિવિલ લોને સરળ ભાષામાં કૌટુંબિક કાયદો પણ કહી શકો છો એટલે કે વ્યક્તિ વિરુદ્ધ વ્યક્તિ વચ્ચે થતી બાબતો.
ઉદાહરણ તરીકે, લગ્નની બાબત વ્યક્તિ વિરુદ્ધ વ્યક્તિ વચ્ચેની છે. તેથી આવા કેસો નાગરિક કાયદાના દાયરામાં આવે છે. આ સિવાય લગ્ન પછી છૂટાછેડા, છૂટાછેડા પછી પત્નીને ભરણપોષણ આપવું, બાળકો હશે તો છૂટાછેડા પછી કોની સાથે રહેશે? માતા-પિતા કે પતિના મૃત્યુ પછી તેમની મિલકતનું કેવી રીતે વિભાજન થશે? આ મિલકતમાં કોને કેટલો હક મળશે? બાળકોને દત્તક લેવા માટે શું હશે કાયદો? દત્તક લીધેલા બાળકો અને તેમના દત્તક માતાપિતાના અધિકારો શું હશે? જો કોઈ વ્યક્તિ તેનું વસિયતનામું લખ્યા વિના મૃત્યુ પામે છે, તો તેની મિલકતમાં કોનો અધિકાર હશે? આ તમામ નિર્ણયો નાગરિક કાયદા અનુસાર લેવામાં આવે છે. જો આવા સિવિલ કેસોના નિકાલ માટે ભારતમાં એક જ કાયદો હોત તો કદાચ તેના પર કોઈ વિવાદ ન હોત, પરંતુ ભારતમાં આજની સ્થિતિ ઘણી અલગ છે.
વ્યક્તિગત કાયદો શું છે?
ભારતમાં હિન્દુ, શીખ, જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મના લોકો લગ્ન, છૂટાછેડા અને મિલકત જેવી બાબતો માટે સમાન કાયદા હેઠળ આવે છે. પરંતુ આ બાબતોના સમાધાન માટે, ભારતમાં મુસ્લિમ, ખ્રિસ્તી, પારસી અને યહૂદી ધર્મના લોકોના પોતાના અંગત કાયદા છે, એટલે કે, અન્ય કાયદાઓ તેમને લાગુ પડે છે. પર્સનલ લો એટલે એવા કાયદા જે વ્યક્તિગત સિદ્ધાંતો દ્વારા સંચાલિત થાય છે. જો કોઈ વ્યક્તિ મુસ્લિમ છે તો તેના લગ્ન, છૂટાછેડા અને મિલકત સંબંધિત બાબતોનું સમાધાન મુસ્લિમ પર્સનલ લો મુજબ કરવામાં આવશે અને જો કોઈ વ્યક્તિ ખ્રિસ્તી, પારસી અથવા યહૂદી ધર્મની છે તો આ ધર્મોમાં આવી બાબતોનું નિરાકરણ પર્સનલ લો અનુસાર કરવામાં આવશે. તેમના ધર્મના. તે તે મુજબ થશે. તેનો અર્થ એ છે કે વ્યક્તિગત કાયદો વ્યક્તિની ઓળખ સાથે જોડાયેલો છે, તેના ધર્મ સાથે જોડાયેલ છે અને તેના ધર્મમાં બનાવેલા નિયમો અને નિયમોનું પાલન કરે છે. ભારત કદાચ વિશ્વનો એકમાત્ર એવો દેશ છે જે પોતાને બિનસાંપ્રદાયિક કહે છે અને જ્યાં કાયદો પોતે જ ધર્મના આધારે વહેંચાયેલો છે.
નાગરિકોના અધિકારોમાં કેટલી અસમાનતા છે?
1.લગ્નઃ અત્યાર સુધી દેશમાં હિન્દુ, શીખ, જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મના લોકો એકથી વધુ વખત લગ્ન કરી શકતા નથી. જો તે બીજી વાર લગ્ન કરશે તો તેણે તેની પહેલી પત્નીને છૂટાછેડા આપવા પડશે. જો કોઈ વ્યક્તિ તલાક આપ્યા વિના બીજા લગ્ન કરે છે તો તેને ગુનો ગણવામાં આવે છે અને આવા કેસમાં 10 વર્ષની સજા થઈ શકે છે, જ્યારે ઈસ્લામમાં આવું નથી. મુસ્લિમ પર્સનલ લો અનુસાર, વ્યક્તિ છૂટાછેડા વિના ચાર વખત લગ્ન કરી શકે છે.
2.છોકરીની લગ્નની ઉંમર: એ જ રીતે, હિન્દુ, શીખ, જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મોમાં, છોકરીઓને 18 વર્ષની ઉંમરે પુખ્ત માનવામાં આવે છે અને જો આ ધર્મોમાં છોકરીના લગ્ન તે પહેલાં થઈ જાય તો તે ગેરકાયદેસર માનવામાં આવે છે. આવા કિસ્સાઓમાં, પોલીસ ફરિયાદ મળ્યા પછી કાયદેસરની કાર્યવાહી કરી શકે છે, પરંતુ ઇસ્લામ ધર્મમાં મુસ્લિમ પર્સનલ લો અનુસાર, મુસ્લિમ છોકરી માત્ર 15 વર્ષની ઉંમરે લગ્ન કરી શકે છે અને તે કાયદેસર માનવામાં આવે છે.
3.તલાકઃ પહેલા મુસ્લિમ પર્સનલ લોમાં ટ્રિપલ તલાકની જોગવાઈ હતી, જેમાં પતિ ત્રણ વાર ‘તલાક-તલાક-તલાક’ કહીને પત્નીથી અલગ થઈ જતો હતો, પરંતુ મોદી સરકારે આ ટ્રિપલ તલાકને નાબૂદ કરી દીધો છે, પરંતુ કેટલાક લોકો માટે સમય પહેલા, આ માટે નિયમો મુજબ જોગવાઈ હતી અને તે કામ કરતું હતું.
4.છૂટાછેડા પછી ભરણપોષણ: હિંદુ, શીખ, જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મોમાં, છૂટાછેડા પછી પત્ની તેના પતિ પાસેથી ભરણપોષણની માંગ કરી શકે છે, પરંતુ મુસ્લિમ પર્સનલ લૉમાં હજુ પણ આ અંગે કોઈ સ્પષ્ટતા નથી. આજે, જો મુસ્લિમ સ્ત્રી છૂટાછેડા લે છે, તો મુસ્લિમ પુરુષો તેમની પત્નીઓને છૂટાછેડા પછી ચાર મહિના અને 10 દિવસ માટે થોડી રકમ ભરણપોષણ આપે છે, પરંતુ તે પછી ભરણપોષણની કોઈ સ્પષ્ટ જોગવાઈ નથી. જ્યારે હિન્દુ ધર્મમાં મહિલાઓને છૂટાછેડા પછી ભરણપોષણ માંગવાનો સંપૂર્ણ અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે.
5.મિલકતમાં અધિકારો: એ જ રીતે, હિન્દુ ધર્મમાં, સ્ત્રીઓને તેમના પિતા અને તેમના પતિની સંપત્તિમાં સમાન અધિકાર છે અને વિધવાને પણ તેના પતિની સંપત્તિમાં સમાન અધિકાર છે, પરંતુ ઇસ્લામમાં આવું નથી. મુસ્લિમ પર્સનલ લો હેઠળ, પુત્રોની તુલનામાં પુત્રીઓને તેમના માતાપિતાની મિલકતમાં માત્ર અડધો અધિકાર છે. ધારો કે મુસ્લિમ માતાપિતાને એક પુત્ર અને એક પુત્રી છે, જો પુત્રને મિલકતમાં ₹ 50 મળે છે, તો પુત્રીને તેની બાજુમાં ₹ 25 મળશે. જ્યારે હિન્દુ, શીખ, જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મોમાં પુત્ર અને પુત્રીને તેમના માતા-પિતાની મિલકતમાં સમાન અધિકાર મળે છે.
6.પૈતૃક સંપત્તિમાં બાળકનો અધિકાર: આ સિવાય મુસ્લિમ પર્સનલ લૉમાં એવું પણ જણાવવામાં આવ્યું છે કે કોઈ પણ બાળકને તેના પરિવારની પૈતૃક સંપત્તિમાં જન્મથી કોઈ હક નથી મળતો, તેને આ અધિકાર ત્યારે જ મળે છે જ્યારે પરિવારમાં પિતા અથવા કોઈ એક હોય. માતાઓ મૃત્યુ પામે છે અને તેમના મૃત્યુ પછી તેમની મિલકત વિભાજિત થાય છે.
હિંદુ ધર્મમાં, જો કોઈ પુરુષને લગ્નની બહાર બીજી સ્ત્રીથી બાળકો હોય, તો તે બાળકોને તેમના પિતાની સંપત્તિમાં સમાન અધિકાર છે, પરંતુ ખ્રિસ્તી પર્સનલ લોમાં, આવા બાળકોને તેમના પિતાની મિલકતમાં કોઈ અધિકાર નથી.
7. છૂટાછેડા પછી પુનર્લગ્ન: હિન્દુ ધર્મમાં, જો કોઈ સ્ત્રી છૂટાછેડા લીધા પછી તેના પૂર્વ પતિ સાથે ફરીથી સંબંધ શરૂ કરવા માંગે છે, તો તે ફરીથી લગ્ન કરીને આમ કરી શકે છે, પરંતુ ઇસ્લામમાં આવું નથી. મુસ્લિમ પર્સનલ લોમાં, આ કરવા માટે, મુસ્લિમ મહિલાએ પહેલા બીજા પુરુષ સાથે લગ્ન કરવા પડશે અને પછી તેને છૂટાછેડા આપ્યા પછી, તે તેના પૂર્વ પતિ સાથે ફરીથી સંબંધ બાંધી શકે છે.
8. લગ્ન માટે છોકરીનું મુસ્લિમ હોવું જરૂરી છેઃ મુસ્લિમ પર્સનલ લોમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે મુસ્લિમ પુરુષ માત્ર મુસ્લિમ મહિલા સાથે જ લગ્ન કરી શકે છે, પરંતુ જો કોઈ મુસ્લિમ પુરુષ હિન્દુ અથવા અન્ય ધર્મની મહિલા સાથે લગ્ન કરે છે, તો આ લગ્ન માન્ય રહેશે નહીં અને આવી સ્થિતિમાં જ્યાં સુધી બિન-મુસ્લિમ છોકરી પોતાનો ધર્મ છોડીને ઇસ્લામ અપનાવે નહીં ત્યાં સુધી લગ્ન માન્ય રહેશે નહીં.
કાયદો પસાર કર્યો